Piłka ręczna jest w wielu elementach podobna do piłki nożnej – nie chodzi już tylko o samą nazwę, ale o poszczególne aspekty i detale związane z grą czy przepisami. W obu dyscyplinach występują stałe fragmenty gry, w obu mamy bramkarzy, w obu mamy różne pozycje zawodników na boisku, w obu są żółte kartki. Można mnożyć podobieństwa. W poniższym tekście chcemy skupić się na jednym z takich podobieństw, jakie ma piłka nożna i piłka ręczna – rzuty karne. To właśnie o nich będzie mowa.

W futbolu wykonywane są z punktu oddalonego od bramki o około 11 metrów, stąd nazwa „jedenastka”. W piłce ręcznej wykonawca tego stałego fragmentu gry stoi około 7 metrów od bramki – dokładniej rzecz biorąc nie może przekroczyć linii rzutów, a jednocześnie nie może być dalej niż metr od niej, a zatem rzut karny musi być wykonany w widełkach odległości 7-8 metrów. W obu przypadkach rzut karny to pojedynek wykonawcy z bramkarzem, przy czym w piłce ręcznej bramkarz może wyjść z bramki do wskazanego punktu na parkiecie, by utrudnić strzelcowi zadanie. W piłce nożnej golkiper musi być „przywiązany” do linii bramkowej. Są więc podobieństwa, są i różnice. Na szczęście.

Kiedy wykonuje się rzut karny w piłce ręcznej?

W sporcie, jakim jest piłka ręczna rzuty karne wykonuje się w określonych przepisami sytuacjach. A więc spójrzmy dokładnie, jakie to sytuacje, kiedy sędziowie dyktują rzut karny w piłce ręcznej.

a) za niezgodną z przepisami interwencję zawodników lub osób towarzyszących drużyny przeciwnej,
na całym boisku w sytuacji pewnej do zdobycia bramki;
b) w przypadku niefortunnego sygnału automatycznego lub sygnału gwizdka w sytuacji pewnej do zdobycia bramki;
c) jeśli drużyna będąca w sytuacji pewnej do zdobycia bramki pozbawiona została możliwości jej
uzyskania w wyniku ingerencji kogoś niebiorącego udziału w grze, na przykład widz wejdzie na boisko lub zatrzyma zawodników sygnałem gwizdka.

Analogicznie, przepis ten ma również zastosowanie w przypadku działania „siły wyższej”, na przykład, gdy nagły brak elektryczności spowoduje zatrzymanie gry w sytuacji pewnej do zdobycia bramki.

Zawsze, gdy istnieje potencjalna możliwość zarządzenia rzutu karnego, sędziowie powinni powstrzymać się od interwencji do czasu, aż będą zupełnie przekonani, że decyzja jest uzasadniona i konieczna. Jeżeli pomimo niezgodnej z przepisami interwencji obrońcy, zawodnik atakujący ma możliwość zdobycia bramki, to nie należy zarządzać rzutu karnego. Natomiast, jeżeli w wyniku niezgodnej z przepisami interwencji zawodnik faktycznie straci piłkę lub panowanie nad ruchami ciała, co powoduje utratę sytuacji pewnej do zdobycia bramki, należy podyktować rzut karny.

To wszystko wyciąg z przepisów gry w piłkę ręczną. Można zadać sobie jeszcze pytanie, czym właściwie jest sytuacja pewna do zdobycia bramki. Tutaj jednak również można się odnieść do przepisów, a konkretnie tzw. objaśnienia nr 6.

Z sytuacją pewną do zdobycia bramki mamy do czynienia wtedy, gdy:

a) będący w pobliżu linii pola bramkowego zawodnik, zachowujący pełną kontrolę nad piłką i swoim ciałem, może oddać rzut na bramkę, a żaden z zawodników drużyny przeciwnej nie ma możliwości
mu w tym przeszkodzić w sposób zgodny z przepisami. Dotyczy to także sytuacji, gdy zawodnik nie jest jeszcze w posiadaniu piłki, ale jest gotowy do jej natychmiastowego przyjęcia/opanowania, a żaden z zawodników drużyny przeciwnej nie ma możliwości przeszkodzić mu w tym w sposób zgodny z przepisami gry.
b) zawodnik zachowujący pełną kontrolę nad piłką i ciałem biegnie (lub kozłuje) w kontrataku w
kierunku bramki przeciwnika, a żaden z zawodników drużyny przeciwnej nie ma możliwości zaatakowania go od przodu i zatrzymania kontrataku. Dotyczy to także sytuacji, gdy zawodnik nie jest jeszcze w posiadaniu piłki, ale jest gotowy do jej natychmiastowego przyjęcia/opanowania, a bramkarz drużyny przeciwnej poprzez spowodowanie zderzenia, przeszkadza mu w przyjęciu/opanowaniu piłki – w tym specjalnym przypadku nieistotna jest pozycja pozostałych zawodników drużyny broniącej;
c) bramkarz opuścił pole bramkowe, a przeciwnik zachowujący pełną kontrolę nad piłką i ciałem ma oczywistą możliwość oddania rzutu do pustej bramki (odnosi się to także do sytuacji, gdy pomiędzy tym zawodnikiem i bramką znajdują się zawodnicy drużyny przeciwnej, ale sędziowie muszą wówczas ocenić, czy mają oni możliwość zapobiegnięcia utracie bramki w sposób zgodny z przepisami).

Jakie zasady muszą być przestrzegane podczas rzutu karnego?

Oczywiście nie tylko sytuacje prowadzące do podyktowania rzutu karnego są opisane w przepisach szczypiorniaka. Znajdziemy tam również całą procedurę wykonania tego stałego fragmentu gry. A zatem spójrzmy, nad jakimi aspektami muszą panować sędziowie.

1) Rzut karny winien być wykonany w kierunku bramki w ciągu 3 sekund po sygnale gwizdka sędziego.
2) Zawodnik wykonujący rzut karny musi zająć pozycję poza linią rzutów karnych (7-metrów), nie dalej niż 1 metr poza tą linią. Po gwizdku sędziego zawodnik ten nie może dotykać, ani przekraczać linii rzutów karnych tak długo, dopóki piłka nie opuści jego ręki.3) Po wykonaniu rzutu karnego zawodnik wykonujący rzut lub inni zawodnicy z jego drużyny mogą ponownie zagrać piłką, jeżeli uprzednio dotknie ona przeciwnika lub bramki.
4) Podczas wykonywania rzutu karnego zawodnicy z drużyny zawodnika wykonującego rzut muszą pozostawać poza linią rzutów wolnych do czasu aż piłka opuści jego rękę (15:3, 15:6). Jeżeli którykolwiek z zawodników drużyny atakującej przekroczy lub dotknie linię rzutów wolnych zanim piłka opuści rękę wykonującego rzut, należy podyktować rzut wolny dla przeciwnika.
5) Podczas wykonywania rzutu karnego zawodnicy drużyny przeciwnej muszą pozostawać poza linią rzutów wolnych, w odległości co najmniej 3 metrów od linii rzutów karnych do czasu, aż piłka opuści rękę zawodnika wykonującego rzut. Jeżeli zawodnik drużyny broniącej dotknie lub przekroczy linię rzutów wolnych lub zbliży się na odległość mniejszą niż 3 m zanim piłka opuści rękę wykonującego rzut karny, to należy powtórzyć rzut karny, o ile piłka nie wpadnie do bramki, ale nie należy nakładać kary osobistej na zawodnika.
6) Jeżeli w czasie wykonywania rzutu karnego bramkarz przekroczy ograniczającą jego wyjście
linię 4 metrów zanim piłka opuści rękę wykonującego rzut karny, to rzut ten należy
powtórzyć, gdy bramka nie zostanie zdobyta. Takie zachowanie bramkarza nie powoduje jednak
nałożenia na niego kary osobistej.
7) Niedozwolona jest zmiana bramkarzy, gdy zawodnik jest gotowy do wykonania rzutu karnego
stojąc w prawidłowej pozycji z piłką w ręku. Każda próba dokonania zmiany w tej sytuacji musi być
karana jak niesportowe zachowanie.

Jak zatem widać z powyższego, rzut karny w piłce ręcznej tylko z pozoru jest prosty i nie ma żadnych meandrów. Przepisy pokazują, że jest sporo detali, o których pamiętać muszą przede wszystkim rozjemcy zawodów.

Inne rodzaje rzutów w piłce ręcznej

Rzut karny to ten stały fragment gry w piłce ręcznej, który wiążę się z największym prawdopodobieństwem zdobycia gola. Ale jakie są inne?

a) rzut rozpoczynający grę
Już sama nazwa wyjaśnia, o co chodzi. Mecz szczypiorniaka rozpoczyna drużyna, która wygrała losowanie. W drugiej połowie meczu drużyną rozpoczynającą grę jest zawsze drużyna przeciwna do tej, która rozpoczęła pierwszą. Rzut rozpoczynający zawsze odbywa się w centralnej części boiska, stopa zawodnika musi, chociaż niewielką częścią, dotykać linii środkowej. Po sygnale, w ciągu 3 sekund gracz musi wykonać podanie. Pozostali zawodnicy nie mogą przekroczyć linii, dopóki gracz nie wykona rzutu rozpoczynającego.

b) rzut z linii bocznej (aut)
Gdy piłka wyjdzie poza boisko, gra wznawiana jest właśnie w ten sposób. Zawodnik wykonujący rzut boczny musi chociaż jedną stopą stać na linii bocznej boiska dopiero po oddaniu rzutu z linii bocznej, stopa zawodnika może opuścić obszar linii. Co istotne, podczas oddawania rzutu z linii bocznej, zawodnicy muszą stać w odległości wynoszącej co najmniej 3 metry od gracza rzucającego.

c) rzut od bramki
Czasem nazywany autem bramkowym. Wykonuje go bramkarz i może go oddać, gdy piłka znajdzie się za linią końcową boiska, lub znajduje się w polu bramkowym. Rzut od bramki wykonywany jest automatycznie – sędzia nie musi go odgwizdywać. Bramkarz może ponownie mieć kontakt z piłką po rzucie od bramki wyłącznie w sytuacji, w której dotknęła już ona innego zawodnika na boisku.

d) rzut wolny
Rzut dyktowany po przewinieniu drużyny przeciwnej – np. faul, gra na czas, niesportowe zachowanie, błędy techniczne, błąd podczas zmiany zawodników, celowe wykonanie rzutu piłki poza linię końcową lub boczną etc. Rzut wolny oddaje się zazwyczaj z miejsca, w którym doszło do naruszenia zasad gry. Rzut wolny oddaje zawodnik z drużyny przeciwnej. Ze względu na specyfikę piłki ręcznej, rzutów wolnych jest dużo.

Podział rzutów ze względu na technikę

Rzuty w piłce ręcznej można podzielić również wg kryterium techniki rzutu. Dla fanów szczypiorniaka jest to bardzo cenna informacja, pogłębiająca wiedzę na temat tego sportu. Jaka jest więc klasyfikacja?

• rzut z biegu
• rzut z przeskoku
• rzut z wyskoku
• rzut z padem
• rzut z miejsca
• rzut z odchylenia
• rzut sytuacyjny

Powyższe nazwy i podział pochodzą od sposobu poruszania się zawodnika po boisku oraz ułożenia ciała w stosunku do podłoża w momencie oddawania rzutu.

Sytuacje, kiedy rzut karny zmienił wynik

Rzuty karne w piłce ręcznej często decydują o wyniku. Najbardziej emocjonujący wariant to konkurs rzutów karnych, który zarządzany jest, gdy rozstrzygnięcia nie przyniósł mecz i dwie dogrywki. Jeśli wówczas jest remis, o wygranej w meczu decydują rzuty karne. Taką sytuację mieliśmy w 2022 roku, gdy w finale Ligi Mistrzów Vive Kielce mierzyło się z FC Barceloną. Wygranie przez Katalończyków Champions League nastąpiło właśnie dopiero po rzutach karnych, a jedyna niewykorzystana „siódemka” zapisana została na koncie Alexa Dujszebajewa. Notabene rok później kielecka drużyna znów przegrała finał Ligi Mistrzów – tym razem jedną bramką.

Jednak niejednokrotnie zdarzało się i tak, że pod koniec ważnego meczu dyktowany był rzut karny, który decydował o losach spotkania. Zresztą – to kolejne podobieństwo do futbolu.